คำอธิบายรายวิชา

ศึกษาโครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก เน้นเรื่องพัฒนาการ เรื่องกำเนิดของพระอภิธรรมในพระพุทธศาสนา ปัญหาความมีอยู่อยู่และความเกี่ยวข้องของพระอภิธรรมกับการแตกแยกทางนิกาย หลักปรมัตถธรรม ๔ คือ จิต เจตสิก รูป นิพพาน วิเคราะห์ขันธ์ ๕ ในคัมภีร์วิภังค์ รวมถึงปัญหาทางอภิธรรมอื่น ๆ ที่ปรากฏในพระอภิธรรมปิฎกและคัมภีร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น กถาวัตถุ อภิธัมมัตถสังคหะ เป็นต้น โดยใช้หลักฐานอ้างอิงจากอรรถกถา ฎีกา อนุฎีกา ปกรณ์วิเสส และคัมภีร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องประกอบในการศึกษา

จุดมุ่งหมายของรายวิชา

  • เพื่อให้นิสิตเข้าใจความหมายและลักษณะของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก
  • เพื่อให้นิสิตเข้าใจความเป็นมาและพัฒนาการของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก
  • เพื่อให้นิสิตเข้าใจเนื้อความย่อของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎกตามแนวปรมัตถธรรม ๔
  • เพื่อให้นิสิตเข้าใจโครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎกทั้ง ๗ คัมภีร์
  • เพื่อให้นิสิตเข้าใจวิธีการวิเคราะห์หลักธรรมตามแนวพระอภิธรรมปิฎก
  • เพื่อให้นิสิตเข้าใจความเห็นที่แตกต่างกันเกี่ยวกับคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก

เนื้อหาและวีดีโอบรรยาย

ครั้งที่ ๑  รายละเอียดรายวิชา

  • แนะนำแผนการเรียนการสอน
  • วัตถุประสงค์ของรายวิชา
  • กิจกรรมการเรียนการสอน
  • วิธีการประเมินผล

ครั้งที่ ๒  ความหมายและลักษณะพิเศษ

  • ความหมายอภิธรรม ๗ คัมภีร์
  • ความหมายอภิธรรม ๕ อย่าง
  • ลักษณะพิเศษอภิธรรม ๙ อย่าง
  • พระอภิธรรมปิฎก

ครั้งที่ ๓  พัฒนาการของอภิธรรม

  • ชื่อของพุทธศาสนา ๑๐
  • พัฒนาการด้านเนื้อหา
  • พัฒนาการด้านคัมภีร์

ครั้งที่ ๔  เนื้อความย่ออภิธรรม

  • ความหมายปรมัตถธรรม
  • จิต ๘๙ หรือ ๑๒๑
  • เจตสิก ๕๒
  • รูป ๒๘
  • นิพพาน

ครั้งที่ ๕  ที่มาบทสวดอภิธรรม

  • ที่มาบทสวดอภิธรรม
  • ความหมายบทสวดโดยย่อ
  • แม่บทของอภิธรรม
  • ศัพท์และองค์ธรรมกุสลติกะ

ครั้งที่ ๖  กามาวจรกุศลจิต ดวงที่ ๑

  • วิธีแสดงจิตตุปบาทในธัมมสังคณี
  • วิเคราะห์โดยชื่อและสภาวะ
  • ธรรม ๑๗ หมวดและเยวาปนกะ
  • ธรรม ๕๖ ชื่อ เป็นสภาวะ ๓๐

ครั้งที่ ๗  รูป นิกเขป อัตถกถา

  • วิธีแสดงรูปในรูปกัณฑ์
  • วิธีแสดงธรรมในนิกเขปกัณฑ์
  • วิธีแสดงธรรมในอัตถกถากัณฑ์

ครั้งที่ ๘  คัมภีร์วิภังคปาลิ

  • ความหมายของวิภังค์
  • โครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์วิภังค์
  • วิภังค์ ๑๘ อย่างและการจัดหมวดหมู่
  • วิธีการแสดงธรรมในวิภังค์

ครั้งที่ ๙  ขันธวิภังค์

  • ความหมายและองค์ธรรม
  • อธิบายโดยสุตตันตภาชนีย์
  • อธิบายโดยอภิธัมมชานีย์
  • อธิบายโดยปัญหาปุจฉกะ

ครั้งที่ ๑๐  อายตนวิภังค์

  • ความหมายและองค์ธรรม
  • อธิบายโดยสุตตันตภาชนีย์
  • อธิบายโดยอภิธัมมชานีย์
  • อธิบายโดยปัญหาปุจฉกะ

ครั้งที่ ๑๑  สรุปย่อคัมภีร์อภิธรรม

  • คัมภีร์ธาตุกถา
  • คัมภีร์ปุคคลปัญญัตติ
  • คัมภีร์กถาวัตถุ
  • คัมภีร์ยมก
  • คัมภีร์ปัฏฐาน

แผนการเรียนการสอน

สัปดาห์ ที่ ๑

– แนวสังเขปรายวิชา
– วัตถุประสงค์ของรายวิชา
– การวัดและประเมินผล
– พระอภิธรรมในฐานะเป็นส่วนหนึ่งในพระไตรปิฎก
– ความหมายของอภิธรรมปิฎก
– ความหมายของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎกทั้ง ๗ คัมภีร์

สัปดาห์ ที่ ๒

– ความเป็นมาของพระอภิธรรมปิฎก
– พัฒนาการของพระอภิธรรมปิฎกและคัมภีร์ฝ่ายอภิธรรม
– ลักษณะของพระอภิธรรมปิฎก

สัปดาห์ ที่ ๓

เนื้อความย่อของพระอภิธรรปิฎก คือปรมัตถธรรม ๔ ได้แก่ จิต เจตสิก รูป นิพพาน

สัปดาห์ ที่ ๔ – ๕

โครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์ที่ ๑ ธัมมสังคณี

สัปดาห์ ที่ ๖ – ๗

โครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์ที่ ๒ วิภังค์

สัปดาห์ ที่ ๘ – ๙

โครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์ที่ ๓ และ คัมภีร์ที่ ๔ ธาตุกถาและปุคคลบัญญัตติ

สัปดาห์ ที่ ๑๐ – ๑๑

โครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์ที่ ๕ กถาวัตถุ

สัปดาห์ ที่ ๑๒

โครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์ที่ ๖ ยมก

สัปดาห์ ที่ ๑๒

โครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์ที่ ๗ ปัฏฐาน

สัปดาห์ ที่ ๑๓ – ๑๕

นิสิตนำเสนอผลงานวิจัย การวิเคราะห์หลักธรรมตามแนวพระอภิธรรมปิฎก

สัปดาห์ ที่ ๑๖

สรุปรายวิชา การส่งงานที่มอบหมาย และข้อสอบปลายภาคเรียน

เอกสารและแหล่งค้นคว้า

เอกสารและตำราหลัก

  • มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระไตรปิฎกภาษาบาลี ฉบับมหาจุฬาเตปิฏกํ ๒๕๐๐. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๐๐.
  • _______ . อรรถกถาภาษาบาลี ฉบับมหาจุฬาอฏฺกฐถา. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์วิญญาณ, ๒๕๓๒.
  • _______ . คัมภีร์ฎีกาภาษาบาลี ฉบับมหาจุฬาฎีกา. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์วิญญาณ, ๒๕๓๙.
  • _______ . ปกรณวิเสสภาษาบาลี ฉบับมหาจุฬาปกรณวิเสโส. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์วิญญาณ, ๒๕๓๙.
  • _______ . พระไตรปิฎกภาษาไทย. ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.
  • มหามกุฏราชวิทยาลัย. พระไตรปิฎกและอรรถกถาแปล ชุด ๙๑ เล่ม. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์มหา มกุฏราชวิทยาลัย.

เอกสารและข้อมูลแนะนำ 

  • มหามกุฏราชวิทยาลัย. อภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา ฉบับแปลเป็นไทย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.
  • อภิธรรมโชติกะวิทยาลัย . ปริจเฉท ๑ – ๒ – ๖ จิต เจตสิก รูป นิพพาน. กรุงเทพมหานคร: หจก.ทิพยวิสุทธิ์, ๒๕๕๓.

แหล่งค้นคว้าเพิ่มเติม